Czym jest i jak rozpoznać zaburzenie osobowości?

Zaburzenia osobowości

Zaburzenia osobowości to pojęcie, z którym w dzisiejszym świecie spotykamy się coraz częściej. Oglądając hollywoodzkie produkcje filmowe, często natrafiamy na postacie, których zachowanie wyraźnie przeczy ogólnie przyjętym normom społecznym i etycznym. Tacy bohaterowie bywają przedstawiani jako intrygujący, tajemniczy, skłonni do podejmowania ryzykownych zachowań, a czasem nawet pociągający, co jednak może prowadzić do błędnych wyobrażeń na temat rzeczywistej natury zaburzeń osobowości i tego, jak przekładają się na relacje z innymi ludźmi. Warto zadać sobie więc pytanie: czym są zaburzenia osobowości?

Diana Walters-Rogulska – diagnostka, psycholożka i certyfikowana psychoterapeutka, współzałożycielka yourvoice.pl

Jeśli szukasz wsparcia psychologicznego

Psychoterapia online w leczeniu zaburzeń osobowości

Umów spotkanie z jednym z naszych specjalistów i zobacz jak możemy Ci pomóc!

Definicja zaburzeń osobowości

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych DSM-5 określa, że zaburzenia osobowości charakteryzują się stałym wzorcem zachowań i sposobem doświadczania emocji, które znacząco różnią się od oczekiwań danego kręgu kulturowego i ogólnie przyjętych norm społecznych.

Ten permanentny wzorzec zachowań obejmuje przynajmniej dwa z następujących obszarów:

postrzeganie

wyrażanie emocji

relacje międzyludzkie

kontrola impulsów

Co ważne, cechy zaburzeń osobowości obejmują dominujący i pozbawiony elastyczności stały wzorzec zachowań, który powoduje silne cierpienie dotyczące życia w społeczeństwie, pogorszenia funkcjonowania zawodowego, a także w innych obszarach życia danej osoby.

Taki wzorzec zachowań jest również niezmienny; nie da się go porównać do pewnej względnie przemijającej cechy czy tymczasowego stanu. Utrzymuje się długoterminowo, a pierwsze symptomy zaburzeń osobowości i odmienne sposoby postrzegania rzeczywistości występują zwykle w okresie późnego dzieciństwa, wieku młodzieńczym czy też wczesnej dorosłości.

Ponadto, zaistnienie opisanego sposobu funkcjonowania nie może być lepiej wyjaśnione poprzez skutek czy też objaw innych zaburzeń psychicznych. Zakłócenie to nie jest również spowodowane działaniem substancji (np. przyjęciem środków psychoaktywnych) ani stanem ogólnomedycznym (przykładowo urazem głowy).

Rodzaje zaburzeń osobowości - 3 wiązki

Zaburzenia osobowości są klasyfikowane w trzy grupy, nazywane wiązkami, w celu lepszego zrozumienia i organizacji objawów różnych typów tych zaburzeń. Pozwala to lepiej zdiagnozować zaburzenia osobowości i zaplanować odpowiednie leczenie.

Zaburzenia osobowości: wiązka A

Zaburzenia osobowości z wiązki A, nieraz określane jako zaburzenia ekscentryczne, obejmują trzy główne typy, w których skład wchodzą osobowość paranoiczna, osobowość schizoidalna i schizotypowe zaburzenie osobowości.

Osoby z tymi zaburzeniami osobowości często przejawiają wycofanie społeczne, podejrzliwość wobec innych, nieracjonalne myślenie oraz pewien dystans emocjonalny. Mogą dążyć do zerwania więzi społecznych, skłaniając się ku samotniczemu trybowi życia, a nawet i izolacji, co niestety sprzyja trwałości danych cech i pogłębianiu objawów.

Wszystkie cechy tych zaburzeń osobowości sprawiają, że takie osoby mogą być postrzegane jako dziwaczne, "inne" lub nawet nieprzystosowane społecznie

Paranoiczne zaburzenia osobowości

Charakteryzuje się nasiloną nieufnością i wysoką podejrzliwością wobec innych. Osobowość paranoiczna przejawia się w takich aspektach jak nadmierna wrażliwość i skłonność do interpretowania neutralnych lub nieznacznych uwag jako osobistych ataków, co prowadzi do stałego poczucia zagrożenia, nieufności wobec nawiązywania stosunków z innymi ludźmi i unikania bliskości emocjonalnej.

Schizoidalne zaburzenia osobowości

Osobowość schizoidalna zwykle przejawia się poprzez zdystansowanie emocjonalnie, brak chęci nawiązywania bliskich relacji interpersonalnych i rzadkie doświadczanie przyjemności z aktywności społecznych.

Schizotypowe zaburzenia osobowości

Charakteryzuje się ekscentrycznym myśleniem, zniekształceniami percepcji oraz niecodziennym zachowaniem. Osoby te mogą mieć epizody myślenia paranoidalnego lub magicznego.

Zaburzenia osobowości: wiązka B

Zaburzenia osobowości typu B, czasem nazywane zaburzeniami dramatycznymi, obejmują cztery główne typy: osobowość antyspołeczną, osobowość borderline, histroniczne zaburzenie osobowości i osobowość narcystyczną.

Osoby z tymi zaburzeniami osobowości często przejawiają intensywne i zmienne emocje, impulsywność oraz trudności w utrzymywaniu stabilnych relacji interpersonalnych. W tych zaburzeniach osobowości zachowania mogą być dramatyczne, teatralne i skierowane na zdobywanie uwagi.

Problemy z kontrolowaniem emocji oraz silną potrzebą uznania sprawiają, że zaburzenia prowadzą do częstych konfliktów interpersonalnych. Cechy te mogą również prowadzić do nieadekwatnych, destrukcyjnych i nieprzewidywalnych działań odnoszących się do różnych zakresów funkcjonowania.

Antyspołeczne zaburzenia osobowości

Jest to zaburzenie osobowości charakteryzujące się zachowaniami wykazującymi brak szacunku dla norm społecznych i obowiązującego prawa, licznymi kłamstwami oraz oszustwami dla osobistych korzyści.

Osoby z antyspołecznym zaburzeniem osobowości zwykle już w wieku młodzieńczym wykazują symptomy typowe dla zaburzeń zachowania. W okresie dorosłości nadal cechują się impulsywnością, agresją i brakiem poczucia winy po skrzywdzeniu drugiej osoby.

Zaburzenia osobowości typu borderline (graniczne)

Jest to osobowość chwiejna emocjonalnie, która charakteryzuje się nagłymi i skrajnymi zmianami nastroju, niestabilnością, impulsywnością, chronicznym uczuciem pustki oraz trudnościami z kontrolowaniem złości, co często prowadzi do burzliwych relacji z innymi ludźmi i nieprzewidywalnych zachowań. Często wiąże się z działaniami autodestrukcyjnymi i tendencjami samobójczymi.

Histrioniczne zaburzenia osobowości

Osobowość histrioniczna charakteryzuje się nadmierną emocjonalnością, silną potrzebą bycia w centrum uwagi oraz eksponowaniem swojej atrakcyjności. Osoby te często angażują się w dramatyczne, teatralne zachowania.

Narcystyczne zaburzenia osobowości

Osobowość narcystyczna przejawia się poprzez przesadzone poczucie własnej ważności, brak empatii dla innych oraz silną potrzebę uznania i podziwu. Osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości mogą przejawiać tendencje do przeceniania swoich osiągnięć i dominacji nad innymi ludźmi.

Zaburzenia osobowości: wiązka C

Zaburzenia osobowości typu C bywają określane jako lękowe. W ich skład wchodzą osobowość unikająca, osobowość zależna i osobowość obsesyjno-kompulsyjna.

Cechy zaburzeń osobowości wiązki C charakteryzują się silnym lękiem i obawami dotyczącymi relacji interpersonalnych oraz własnej wartości. Osoby z zaburzeniem osobowości typu C zwykle są spięte, często nadmiernie opanowane, mogące mieć skłonności do unikania sytuacji społecznych, które wywołują uczucie niepewności lub krytyki, co prowadzi do izolacji i trudności w nawiązywaniu bliskich więzi. Ich działania są często motywowane potrzebą uniknięcia konfliktów i nadmiernej zależności od innych osób.

Cechy te mogą prowadzić do nadmiernego podporządkowania się, sztywności w myśleniu oraz trudności w podejmowaniu decyzji. Objawy zaburzeń osobowości tego typu to niepewność, nadmierna zależność lub skrupulatność, co prowadzić może do trudnej sytuacji życiowej.

Unikowe zaburzenia osobowości

Osobowość unikowa charakteryzuje się silnym zahamowaniem społecznym, nadwrażliwością na krytykę oraz strachem przed odrzuceniem. Osoby te często pragną bliskich relacji, ale nie potrafią ich nawiązać, co prowadzi do wyraźnie złego samopoczucia.

Zależne zaburzenia osobowości

Osobowość zależna przejawia się potrzebą oparcia się na innych, obawą przed porzuceniem i częstym podejmowaniem uległych lub natrętnych zachowań w relacjach interpersonalnych.

Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenia osobowości

Osobowość obsesyjno-kompulsyjna odznacza się perfekcjonizmem, nadmierną kontrolą i potrzebą utrzymania porządku. Osoby te mają trudności w delegowaniu zadań i często są przywiązane do reguł i szczegółów.

Co pomaga zaburzeniom osobowości w ich powstawaniu?

Przyczyny zaburzeń osobowości

Przyczyny występowania zaburzeń osobowości są niejednoznaczne. Pewne jest, że wpływają na rozwój i funkcjonowanie jednostki w sposób złożony i wieloaspektowy. Zaburzenia osobowości pojawiają się między innymi ze względu na:

Rozpoznanie zaburzeń osobowości

Rozpoznanie zaburzeń osobowości odbywa się za pomocą różnych metod, w tym wywiadów klinicznych, obserwacji behawioralnych oraz poprzez przeprowadzenie testów psychologicznych. Diagnozę o wystąpieniu zaburzeń osobowości stawia się po ukończeniu przez pacjenta 18 roku życia.

Testy są szczególnie przydatne, ponieważ umożliwiają ocenę wzorców myślenia, emocji i zachowań, które mogą wskazywać na obecność zaburzeń osobowości. Jednym z często stosowanych narzędzi diagnostycznych jest Minnesocki Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości (MMPI-2).

Różnice między zaburzeniami osobowości a symptomami innych zaburzeń psychicznych

Zaburzenia osobowości charakteryzują się trwałymi wzorcami myślenia i zachowania, obecnymi od lat młodzieńczych, które wpływają na różne obszary funkcjonowania i różne sytuacje osobiste.

Inne zaburzenia psychiczne, takie jak depresja czy zaburzenia lękowe, są zazwyczaj epizodyczne i związane z konkretnymi sytuacjami. Leczenie zaburzeń osobowości często wymaga długotrwałej terapii, podczas gdy inne zaburzenia mogą być łagodzone krótszymi cyklami oddziaływań.

Leczenie zaburzeń osobowości

Leczenie zaburzeń osobowości wymaga czasu, cierpliwości i współpracy z wykwalifikowanymi specjalistami. Kluczowe jest znaczenie nawiązania relacji terapeutycznej, która pozwoli na zbudowanie zaufania i poczucia bezpieczeństwa.

Zapewnienie niezbędnego wsparcia obejmuje zwykle 3 sfery:

Psychoterapia

Obecnie przy zaburzeniach osobowości stosuje się takie m.in. podejścia takie jak terapia poznawczo-behawioralna (CBT), terapia dialektyczno-behawioralna (DBT) oraz długoterminowa psychoterapia psychodynamiczna.

Farmakoterapia

Leki bywają stosowane w celu łagodzenia współistniejących objawów, choć nie istnieją specyficzne środki farmakologiczne na same zaburzenia osobowości.

Wsparcie i psychoedukacja

zapewnienie takich elementów może pomóc osobom w radzeniu sobie z trudnościami i zrozumieniu na czym polegają określone zaburzenia osobowości.

Trudności związane z innymi zaburzeniami emocjonalnymi i psychicznymi

Terapia online daje również możliwość podjęcia jakiegokolwiek działania mającego na celu przezwyciężenie dolegliwości na tle psychicznym osobom cierpiącym z powodu takich dolegliwości jak np. zaburzenia związane z jedzeniem, osobom uzależnionym, osobom cierpiącym na traumę itd.